قد انسان یک صفت کمی یا متریک است. شاخصی است که در مقدار اندازه گیری می شود و توسط ژن های متعدد و عوامل محیطی  ( تغذیه و ورزش ) کنترل می شود. بسیاری از مطالعات اثر عوامل ژنتیکی را در تعیین قد تایید می نمایند. اغلب این مطالعات با ارزیابی میزان شباهت بین خویشاوندان، وراثت پذیری را تعیین می کنند. برای اندازه گیری دقیق اثر عوامل ژنتیکی در تعیین قد افراد می توان تعداد نشانگرهای ژنتیکی که آنها به اشتراک می گذارندرا اندازه گیری نمود.

از 1 سالگی تا بلوغ اغلب سالیانه cm 5 به قد افراد اضافه می گردد؛ به طور معمول در دخترها با شروع فرآیند بلوغ، جهشی در رشد قدی اتفاق می افتد در صورتیکه در پسرها این گونه نیست. پس از بلوغ سرعت رشد قدی کاهش می یابد و با بسته شدن صفحات رشد استخوانی، رشد قدی متوقف می شود؛ در دختران حدود 13تا 15 سالگی و در پسران 15 تا 17 سالگی صفحات رشد استخوانی بسته می شود. 

مطالعات محققین مرکز پزشکی استرالیا روی 3375 دوقلو نشان می دهند که 80 % رشد قدی تحت تاثیر عوامل ژنتیکی قرار می گیرد. بنابراین عوامل ژنتیکی نقش مهمی در تخمین قد یک کودک دارد. از آنجائیکه افراد جوامع مختلف دارای زمینه های ژنتیکی متفاوتی هستند، نقش وراثت در رشد قدی آنها متفاوت است. در کشورهای آسیایی اثر عوامل ژنتیکی در رشد قدی افراد کمتر از 80 % است، به عنوان مثال در چین 65 % رشد قدی مردان و 60 % رشد قدی زنان تحت تاثیر عوامل ژنتیکی قرار می گیرد و 35 – 30 % از رشد قدی تحت تاثیر عوامل محیطی است. میانگین قد مردان چینی cm 170 و میانگین قد زنان چینی cm 160 است در صورتیکه در ایران میانگین قد مردان  cm 173 و میانگین قد زنان cm 162 است.

از طریق فرمول زیر می توان قد فرزندان را تخمین زد :

 قد فرزند پسر = ( قد پدر + قد مادر ) + 13  ÷ 2

قد فرزند دختر= (  قد پدر +  قد مادر ) - 13  ÷ 2

اما سوالی که مطرح می شود این است که چطور ممکن است جمعیت های مختلف با ویژگی های ژنتیکی مشابه وراثت پذیری متفاوتی داشته باشند. در پاسخ به این سوال می توان این گونه توضیح داد که عوامل محیطی، پتانسیل ژنتیکی یک جمعیت را برای یک صفت یا ویژگی مشخص به حداکثر می رسانند. در کشورهای توسعه یافته تغذیه در دوران کودکی نقش مهمی در افزایش رشد قدی دارد زیرا پتانسیل ژنتیکی افراد را شکوفا می نماید.

توجه به تغذیه در دوران بارداری و شیردهی و اهمیت به وضعیت تغذیه ای در دوران طلایی کودکی و بلوغ برای پیشگیری از کوتاه قدی فرزندان ضروری است. رعایت نکات زیر در بهبود رشد قدی موثر است. 

بهبود رشد قد با رعایت یک برنامه غذایی متعادل و متنوع

سوء تغذیه در دوران کودکی اثر منفی در رشد قدی دارد. پیروی از یک رژیم غذایی متعادل و متنوع شامل مواد غذایی  نشاسته دار مثل سیب زمینی، نان، برنج، پاستا، میوه ها، سبزیجات و مواد غذایی ای که پروتئین بالا دارند مثل گوشت، ماهی، مرغ، حبوبات ، شیر و لبنیات و کنترل دریافت چربی, شکر و نمک مصرفی اهمیت بالایی در رشد قدی کودک دارد.

دریافت کافی برخی از مواد مغذی نیز در افزایش قد موثر است. به عنوان مثال کلسیم یکی از عناصر ضروری در افزایش رشد قدی است؛ کودکان 3-1 سال به 700 میلی گرم، 8-4 سال به 1000 میلی گرم و نوجوانان 18-14 سال به 1300 میلی گرم کلسیم نیاز دارند. لبنیات بهترین منبع برای تامین کلسیم است. برای جذب کلسیم دریافت ویتامین D ضروری می باشد.

روی، یکی دیگر از عناصری است که برای رشد و افزایش قد لازم است. گوشت قرمز، زرده تخم مرغ و تخمه کدو از منابع غنی از روی می باشد.

بهبود رشد قد با دریافت مکمل های غذایی

هورمون رشد نوعی هورمون پلی پپتیدی است که از غده هیپوفیز ترشح می شود. این هورمون نقش مهمی در رشد و نمو، بهبود ترکیب بدن و تنظیم متابولیسم دارد. یکی از مکمل های غذایی که در ترشح هورمون رشد و افزایش رشد قدی موثر است مکمل ال- آرژنین است. ال -آرژنین یک اسید آمینه نیمه ضروری است که در سنتز سایر اسیدهای آمینه و پروتئین ها نقش اساسی دارد. به نظر می رسد دریافت ال – آرژنین زمانی در ترشح هورمون رشد موثر باشد که در دوزهای بالا   ( 10- 6 گرم ) مصرف گردد. برخی از مطالعات افزایش ترشح هورمون رشد تا 60 % بر اثر مصرف دوزهای بالای این مکمل را نشان داده اند.

مکمل های حاوی زینک و ویتامین های گروه B نیز می توانند در افزایش رشد قدی موثر باشند.   

بهبود رشد قد با خواب کافی

معمولا هورمون رشد در مرحله سوم خواب حدودا 1 ساعت پس از به خواب رفتن، ترشح می شود و بهترین ساعت خواب برای ترشح هورمون رشد از 10 شب تا 4 صبح می باشد.

برخی از مطالعات نشان داده اند که سطح هورمون رشد در افرادی که کیفیت خواب مناسبی ندارند کمتر از سایرین است. درحقیقت موثرین راهکار جهت افزایش ترشح هورمون رشد خواب کافی و با کیفیت مناسب است. میزان خواب کافی برای هر فرد به نسبت سن و دیگر ویژگی های فردی و ارثی متفاوت است، ولی به صورت کلی میزان خواب توصیه شده در کودکان و نوجوانان عبارتند از :

نوزادان تا سه ماهگی : 17-14 ساعت در طول روز

نوزادان 11-3 ماه : 17-12 ساعت در طول روز

کودکان 2-1 سال : 14-11 ساعت

کودکان 5-3 سال : 13-10 ساعت

کودکان 13-6 سال : 11-9 ساعت

نوجوانان 17-14 سال : 10-8 ساعت

بهبود رشد قد با ورزش منظم

ورزش منظم علاوه بر کنترل وزن، تقویت استخوان ها و ماهیچه ها، با ترشح هورمون رشد به رشد قد نیز کمک می کند. تشویق کودکان و نوجوانان به انجام حداقل 1 ساعت فعالیت های ورزشی در روز برای افزایش قد ضروری است. ورزش های کششی نظیر یوگا گزینه مناسبی برای افزایش قد است. بسکتبال، استفاده از میله های پارفیکس و شنا نیز توصیه می شود.

 
References:

 https://www.scientificamerican.com/article/how-much-of-human-height/

https://www.healthline.com/health/how-to-increase-height

https://www.healthline.com/nutrition/11-ways-to-increase-hgh

https://www.tuck.com/sleep-hgh

نویسنده : مریم نوروزی/مشاور تغذیه